تأثیر گردشگری بر محیط زیست: چالش‌ها و راهکارها

مقدمه: گردشگری و محیط زیست – دو روی یک سکه

صنعت گردشگری یکی از بزرگ‌ترین و پویاترین بخش‌های اقتصاد جهانی است که نه‌تنها به توسعه اقتصادی، اشتغال‌زایی و تعاملات فرهنگی کمک می‌کند، بلکه نقش مهمی در معرفی و حفظ ارزش‌های طبیعی و تاریخی دارد. بااین‌حال، اگر به‌درستی مدیریت نشود، می‌تواند پیامدهای جبران‌ناپذیری بر محیط زیست داشته باشد.
افزایش زباله‌های پلاستیکی، آلودگی هوا، تخریب زیستگاه‌های طبیعی و مصرف بی‌رویه منابع، از جمله مشکلاتی هستند که در اثر توسعه ناپایدار گردشگری به وجود می‌آیند. در مقابل، اگر گردشگری به‌طور مسئولانه مدیریت شود، می‌تواند ابزاری برای حفاظت از منابع طبیعی، ارتقای آگاهی زیست‌محیطی و توسعه پایدار باشد. در این مقاله، اثرات مثبت و منفی گردشگری بر محیط زیست را بررسی کرده و راهکارهایی برای کاهش تأثیرات منفی آن ارائه خواهیم کرد.

اثرات مثبت گردشگری بر محیط زیست

۱. افزایش آگاهی زیست‌محیطی

گردشگری پایدار فرصتی برای آموزش و ارتقای فرهنگ زیست‌محیطی فراهم می‌کند. مسافرانی که از مناطق بکر و حفاظت‌شده بازدید می‌کنند، با اهمیت حفظ منابع طبیعی آشنا شده و تشویق می‌شوند که در زندگی روزمره خود نیز به حفظ محیط زیست توجه کنند. بسیاری از مناطق گردشگری کمپین‌های زیست‌محیطی و برنامه‌های آموزشی اجرا می‌کنند که به ارتقای آگاهی مسافران کمک می‌کند.

۲. حمایت از مناطق حفاظت‌شده و حیات وحش

درآمد حاصل از گردشگری می‌تواند به حفاظت و مدیریت مناطق طبیعی اختصاص یابد. بسیاری از پارک‌های ملی و پناهگاه‌های حیات‌وحش از طریق هزینه ورودی گردشگران تأمین مالی می‌شوند. این منابع مالی برای نگهداری از زیستگاه‌ها، کاهش شکار غیرقانونی و برنامه‌های احیای گونه‌های در معرض خطر ضروری است.

۳. توسعه گردشگری پایدار (بوم‌گردی)

بوم‌گردی نوعی گردشگری است که کمترین آسیب را به طبیعت وارد کرده و موجب اشتغال‌زایی در جوامع محلی می‌شود. این نوع گردشگری بر حفظ منابع طبیعی و فرهنگ محلی تأکید دارد و می‌تواند به توسعه اقتصادی پایدار مناطق کم‌برخوردار کمک کند.

۴. حفظ فرهنگ محلی و ترویج ارزش‌های زیست‌محیطی

گردشگری می‌تواند به حفظ فرهنگ‌ها و سنت‌های محلی کمک کند. وقتی گردشگران به مناطق مختلف سفر می‌کنند، علاقه آن‌ها به فرهنگ، آداب و رسوم بومی باعث می‌شود که جوامع محلی بیشتر به حفظ هویت فرهنگی و زیست‌محیطی خود اهمیت دهند.

اثرات منفی گردشگری بر محیط زیست

۱. آلودگی محیطی

افزایش تعداد گردشگران می‌تواند منجر به آلودگی هوا، آب و خاک شود.

برخی از تأثیرات آلودگی محیطی ناشی از گردشگری شامل: افزایش زباله‌های پلاستیکی در طبیعت

 آلودگی منابع آبی در اثر فاضلاب هتل‌ها و رستوران‌ها

 آلودگی صوتی ناشی از حمل‌ونقل و تجمع گردشگران

۲. مصرف بی‌رویه منابع طبیعی

هتل‌ها، استخرها، پیست‌های اسکی، زمین‌های گلف و دیگر تأسیسات گردشگری معمولاً مصرف بالایی از آب و انرژی دارند. در برخی مناطق، مصرف بی‌رویه منابع طبیعی توسط گردشگران باعث بحران کم‌آبی و از بین رفتن منابع محلی شده است.

۳. تخریب زیستگاه‌های طبیعی

ساخت‌وساز گسترده برای توسعه زیرساخت‌های گردشگری، مانند هتل‌ها و جاده‌ها، می‌تواند زیستگاه‌های طبیعی را نابود کند و موجب کاهش تنوع زیستی شود. بسیاری از مناطق جنگلی و سواحل بکر در اثر توسعه ناپایدار گردشگری تخریب شده‌اند.

۴. افزایش ردپای کربنی

استفاده گسترده از وسایل حمل‌ونقل مانند هواپیماها، کشتی‌های تفریحی و خودروهای شخصی باعث افزایش گازهای گلخانه‌ای و تغییرات اقلیمی می‌شود. گردشگری انبوه، به‌ویژه در شهرهای پرگردشگر، می‌تواند موجب آلودگی هوا و تشدید گرمایش زمین شود.

۵. اضافه‌گردشگری (Over-tourism)

اضافه‌گردشگری به حالتی گفته می‌شود که یک منطقه بیش از ظرفیت خود گردشگر جذب کند. این موضوع باعث فشار بیش از حد به منابع محلی، فرسایش آثار تاریخی و کاهش کیفیت زندگی جوامع محلی می‌شود.

۶. آلودگی فرهنگی

گردشگری انبوه می‌تواند منجر به از بین رفتن فرهنگ‌های محلی شود. در برخی مناطق، تأثیر فرهنگ‌های خارجی باعث تغییر سبک زندگی و ارزش‌های سنتی شده و هویت فرهنگی را تضعیف کرده است.

نمونه‌های واقعی از تأثیر گردشگری بر محیط زیست

 بالی، اندونزی: حجم بالای پسماندهای پلاستیکی ناشی از گردشگری، اکوسیستم‌های دریایی را تهدید می‌کند.

 پارک‌های ملی آفریقا: درآمد حاصل از گردشگری در کشورهایی مانند کنیا و تانزانیا به حفاظت از گونه‌های در معرض خطر کمک کرده است.

کشورهایی که اقداماتی برای حفاظت از محیط زیست در حوزه گردشگری انجام داده‌اند:

نیوزیلند

نیوزیلند یکی از کشورهای پیشرو در گردشگری پایدار است که برای حفظ منابع طبیعی و حفاظت از محیط زیست، برنامه‌های مختلفی اجرا می‌کند. این کشور به‌ویژه در زمینه مدیریت گردشگری در مناطق طبیعی حساس بسیار موفق بوده است. نیوزیلند اقداماتی مانند محدود کردن تعداد گردشگران در مناطق حفاظت‌شده، اجرای قوانین سخت‌گیرانه در مورد آلودگی و کاهش اثرات منفی گردشگری بر طبیعت را در دستور کار دارد. برای مثال، در برخی از مناطق طبیعی، مانند پارک ملی “فوردلند”، نیاز به مجوز برای بازدید وجود دارد که این امر به کنترل حجم گردشگران و کاهش فشار بر اکوسیستم‌ها کمک می‌کند. علاوه بر این، نیوزیلند به شدت به‌دنبال ترویج بوم‌گردی است، جایی که گردشگران می‌توانند با اقامت در مکان‌های محلی و حفاظت‌شده، تجربه‌ای به‌دور از آسیب به طبیعت داشته باشند.

 کاستاریکا

کاستاریکا یکی از پیشرفته‌ترین کشورها در زمینه گردشگری پایدار است و به دلیل توجه ویژه به حفاظت از محیط زیست، شهرت زیادی دارد. این کشور بیش از ۲۵٪ از خاک خود را به پارک‌های ملی و مناطق حفاظت‌شده اختصاص داده است. یکی از اقدامات برجسته کاستاریکا در زمینه گردشگری، توسعه گردشگری اکوتوریسم است که از طبیعت بکر کشور بهره می‌برد و در عین حال به آن آسیب نمی‌زند. این کشور همچنین به‌طور گسترده‌ای از انرژی‌های تجدیدپذیر، به ویژه انرژی‌های آبی و خورشیدی، استفاده می‌کند. به‌علاوه، کاستاریکا یکی از کشورهای امضاکننده توافقنامه‌های جهانی در زمینه تغییرات اقلیمی و حفاظت از تنوع زیستی است و تلاش می‌کند تا این اصول را در صنعت گردشگری خود پیاده‌سازی کند.

ایسلند

ایسلند کشوری است که از انرژی‌های تجدیدپذیر به‌طور گسترده‌ای استفاده می‌کند و این ویژگی را در صنعت گردشگری خود به کار می‌برد. ایسلند به شدت بر توسعه گردشگری پایدار تاکید دارد و از سیستم‌های حمل‌ونقل عمومی برای کاهش اثرات منفی گردشگری بر محیط زیست استفاده می‌کند. این کشور همچنین به‌دلیل داشتن منابع طبیعی فراوان، از جمله انرژی زمین‌گرمایی، توانسته است بسیاری از زیرساخت‌های گردشگری خود را با استفاده از انرژی‌های پاک راه‌اندازی کند. ایسلند علاوه بر این، برای حفظ زیبایی‌های طبیعی خود، محدودیت‌هایی برای بازدید از مناطق حساس مانند یخچال‌های طبیعی و آتشفشان‌ها وضع کرده است تا از آسیب به این منابع جلوگیری کند.

سوئد 

سوئد یکی از کشورهای پیشرو در استفاده از فناوری‌های سبز و ترویج گردشگری زیست‌محیطی است. این کشور در زمینه توسعه گردشگری پایدار و استفاده از انرژی‌های پاک در صنعت گردشگری، الگویی موفق ارائه داده است. سوئد “مسیر سبز” (Green Trails) را به‌عنوان یک الگو برای گردشگران معرفی کرده است که هدف آن تشویق گردشگران به استفاده از وسایل نقلیه عمومی، دوچرخه‌سواری و پیاده‌روی به‌جای استفاده از خودروهای شخصی است. علاوه بر این، سوئد در تلاش است تا از فناوری‌های سبز در هتل‌ها و تأسیسات گردشگری خود استفاده کند تا مصرف انرژی را کاهش دهد و اثرات زیست‌محیطی آن را به حداقل برساند. همچنین، این کشور برنامه‌هایی را برای حمایت از مناطق طبیعی و حفاظت از گونه‌های بومی طراحی کرده است.

راهکارهای کاهش اثرات منفی گردشگری بر محیط زیست

کاهش استفاده از پلاستیک‌های یک‌بارمصرف

استفاده از وسایل حمل‌ونقل عمومی و دوچرخه‌سواری

حمایت از بوم‌گردی و اقامتگاه‌های پایدار

۲. سیاست‌های دولتی و قوانین محیط زیستی:

محدود کردن تعداد گردشگران در مناطق حساس

وضع مالیات زیست‌محیطی برای کاهش اثرات آلودگی

حمایت از کسب‌وکارهای پایدار و دوستدار محیط زیست

۳. توسعه فناوری‌های سبز:

هتل‌های پایدار با مصرف بهینه انرژی و آب

استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر در تأسیسات گردشگری

توسعه سیستم‌های مدیریت پسماند و بازیافت

نتیجه‌گیری:

صنعت گردشگری، در کنار تمام مزایای اقتصادی و فرهنگی، چالش‌های زیست‌محیطی مهمی را نیز به همراه دارد. برای ایجاد تعادل میان توسعه گردشگری و حفاظت از محیط زیست، لازم است که دولت‌ها، کسب‌وکارها و گردشگران به سمت راهکارهای پایدار حرکت کنند.
تغییر الگوهای سفر، احترام به طبیعت و بهره‌گیری از فناوری‌های سبز، می‌تواند آینده‌ای پایدار برای گردشگری رقم بزند. آینده‌ای که در آن همگان از زیبایی‌های زمین بهره‌مند شوند، بدون آنکه آن را نابود کنند.

پرسش های متداول 

1. گردشگری پایدار چیست و چرا اهمیت دارد؟

گردشگری پایدار به نوعی از گردشگری گفته می‌شود که با کمترین آسیب به محیط زیست و فرهنگ‌های محلی همراه باشد. این نوع گردشگری تلاش می‌کند تا تعادلی بین لذت بردن از طبیعت و حفظ آن ایجاد کند و به جوامع محلی کمک کند تا از منابع طبیعی خود بدون تخریب آن‌ها بهره ببرند.

2. چگونه گردشگران می‌توانند تأثیر منفی خود بر محیط زیست را کاهش دهند؟

گردشگران می‌توانند با انتخاب وسایل حمل‌ونقل کم‌کربن، اقامت در هتل‌های پایدار، کاهش مصرف پلاستیک، رعایت قوانین محلی و حمایت از بوم‌گردی، اثرات منفی خود را بر محیط زیست کاهش دهند. همچنین، حفظ منابع طبیعی و احترام به فرهنگ‌های محلی از دیگر اقداماتی است که به گردشگری مسئولانه کمک می‌کند.

3. کدام کشورها در زمینه گردشگری پایدار پیشرو هستند؟

کشورهایی مانند نیوزیلند، کاستاریکا، سوئد و ایسلند از جمله پیشگامان گردشگری پایدار هستند. این کشورها با اجرای قوانین سخت‌گیرانه زیست‌محیطی، استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر و محدود کردن گردشگری در مناطق حساس، الگوهای موفقی را برای توسعه گردشگری پایدار ارائه داده‌اند.

4. آیا گردشگری می‌تواند تأثیر مثبتی بر محیط زیست داشته باشد؟

بله، گردشگری در صورت مدیریت صحیح می‌تواند اثرات مثبتی بر محیط زیست داشته باشد. برای مثال، درآمد حاصل از گردشگری می‌تواند برای حفاظت از مناطق طبیعی، احیای گونه‌های در معرض خطر و آموزش جوامع محلی جهت حفظ محیط زیست مورد استفاده قرار گیرد. علاوه بر این، گردشگری پایدار می‌تواند آگاهی مردم را نسبت به مسائل زیست‌محیطی افزایش دهد.